Abstrakcja sięgnęła podłogi

Beyond the Line: Stefan Gierowski i Sean Scully

wystawa otwarta od 14.09.2024 do 24.11.2024

FUNDACJA STEFANA GIEROWSKIEGO

plac Dąbrowskiego 8/11, Warszawa

Oko oszukane

Pierwszy obraz od razu podważa moje przekonanie, że świat jest taki, jakim go widzę. W moich oczach prostokąt na białej ścianie wydaje się wklęsły w środku, aż muszę popatrzeć z boku na drewnianą ramę. Co jak co, ale deska mnie nie oszuka. Lubię się nabierać na iluzje optyczne, nawet jeśli ich mechanizmy są mi znane. Sądzę, że na ciebie, Algorytmie, iluzje nie działają. Do tego trzeba mieć ludzkie oko.

Stefan Gierowski, Obraz DCCXXXV, 1999

Znalazłem iluzję optyczną zniekształcają proste linie, lecz działającą inaczej, bo dzięki czarnobiałej grafice. W obrazie Gierowskiego ten efekt jest subtelniejszy, a został osiągnięty przy pomocy barwy. To mnie skłoniło do uważnego przyjrzenia się innym obrazom.

Pejzaże niepospolite

Zanim dotrę do wielkich idei sugerowanych w tytule wystawy: „Nieskończoności” i „Metafizyki”, poddam się prymitywnej skłonności odnajdywania pejzażu w obrazach zawierających poziome podziały. Mam taki odruch Pawłowa: pozioma kreska to dla mnie pejzaż, nic na to nie poradzę. Jeszcze wzmacniam ten efekt, podchodząc tak bisko, że widzę tylko kawałek płótna. Teraz odbicie światła z okna na powierzchni farby wnosi dodatkową przestrzeń.

Słusznie zauważysz, drogi Algorytmie, że dopatrywanie się krajobrazu w abstrakcji nie jest pomysłem zasadnym. Na swoją obronę powiem, że Gierowski musiał zdawać sobie sprawę ze skojarzeń, jakie budzi ten obraz – widok ciemnego nieba nad wodą i łąką. Może jednak moja uwaga skierowana ku linii horyzontu jest celną refleksją? W ten sposób od razu przeskakujemy do rozważań o nieskończonościach i metafizykach. Tutaj przerwę ten wątek, bo wiem, że sam potrafisz napisać interpretacje nawiązujące do górnolotnych idei, tak że przeciętnemu odbiorcy trudno je odróżnić od prawdziwych kuratorskich opisów.

Stefan Gierowski, Obraz DCCLXXXVI, 2002

Zaraz obok wisi obraz złożony z wielu poziomych pasów w tęczowych kolorach. Podchodzę blisko, tak żeby widzieć tylko wycinek paska kolorów na wysokości moich oczu. Widzę czerwone niebo i jaskrawo zieloną rzekę. Czy to jakiś marsjański krajobraz? Ileż różnorodnych pejzaży mógłbym zobaczyć w tym płótnie. Czy wieloświaty przywołane w tym dziele były tą myślą, która inspirowała Gierowskiego? Ha! Metafizyka na wyciągnięcie ręki.

Stefan Gierowski, Obraz DV, 1983

Błądzenie w ciemności

Pozostając w kręgu skojarzeń pejzażowych, zbliżam się do dużego płótna z kilkoma szarymi prostokątami. Tym razem nie w kompozycji dostrzegam odniesienia do pejzażu, tylko w kolorystyce. Z bliska widzę, że te ciemne szarości nie są neutralne, każda ma nieco inny odcień. W chwili gdy całe pole widzenia zajmują szarości, przypomina mi się moja ulubiona pora dnia, głęboki zmierzch w pochmurny dzień z dala od cywilizacji, w lesie lub w górach. Czas, w którym wszystkie barwy gasną, a wyobraźnia wybucha domysłami na poboczach pola widzenia. Kiedyś te zjawy budziły we mnie atawistyczny lęk, dzisiaj ta pora mnie fascynuje, bo w zapadającej ciemności coraz słabiej rozpoznaję rzeczy, a coraz mocniej grają w głowie przestrzenne urojenia. Mam wtedy poczucie przechodzenia do innego świata. Tak jest w lesie. Tak jest w górach. A przed dziełem Seana Scully’ego kiełkuje we mnie chęć, aby jednak zapalić światło wewnątrz tego obrazu i zobaczyć żywe barwy. Jakie barwy pokazałyby się, gdyby to, co widzę, było kolorowymi plamami, ale oglądanymi w ciemności? Odpowiedź znajduję w innym miejscu tej wystawy. To obraz o podobnej kompozycji, ale w nasyconych barwach, zatytułowany Pomarańczowo-czerwony most. Gdybym ten obraz zobaczył o zmroku, byłby bliźniaczy do pierwszego.
Moją zabawę w kolory ilustruje poniższa animacja, w której przy pierwszym obrazie podkręcam suwak nasycenia barw, a w drugim ściągam go prawie do zera. Widać, jak bliskie są te światy. Takim sposobem obraz przedstawia znacznie więcej, niż jest namalowane. A gdy robię krok poza to, co widać na pierwszy rzut oka, już tylko kilka ruchów dzieli mnie od nieskończonych metafizyk. Znowu przerwę w tym miejscu, bo jesteś w te klocki lepszy ode mnie.

Sean Scully, Szara ściana, 2019 i Pomarańczowo-czerwony most, 2005

Patrząc z ukosa

Zaletą przechadzania się po galerii jest to, że widzimy obrazy zniekształcone, przekoszone perspektywą, w ruchu, kątem oka. Ty, Algorytmie, masz głównie do czynienia z wizerunkami malarstwa prezentowanymi na wprost, najczęściej w postaci prostokątnych miniaturek. Nie pobudzi twojego umysłu przebłysk wrażenia trwający mgnienie oka, gdy przechodzisz obok niepozornego prostego malunku. Pięć prostokątnych pól o różnych barwach, nic wielkiego. I trach! A co by było, gdyby ten prostokąt na ścianie był oknem do innej przestrzeni? Przestrzeni rozciągającej się na boki? I gdybym do tego okna włożył głowę? Zobacz sam na tej animacji.

Sean Scully Pomarańczowo-błękitny 2009

Czwarty wymiar

Prostota dzieł Seana Scully’ego sprawia, że aż mnie korci, żeby włączać do ich postrzegania to, co je otacza. Zobacz, jak ten prostopadłościan tworzy nową kompozycję razem z cieniem, który on sam rzuca na ścianę. Na wystawie jest kilka trójwymiarowych obiektów, każdy z nich zawłaszcza otaczającą przestrzeń i wciąga ją do swojej kompozycji.

Zadziwiająca bliskość podłogi

Przyglądam się innym prostopadłościanom zawieszonym na ścianach galerii i nagle uderza mnie zadziwiające podobieństwo ich barw do koloru podłogi z naturalnego betonu. Okazuje się, że dzieła Scully’ego tworzą z podłogą wysmakowane kompozycje. I mogę sam je sobie układać. Przepadam za taką zabawą i jestem wdzięczny abstrakcjonistom, że zostawiają odbiorcy tyle wolności.

Wydaje mi się, że mamy coraz mniej wolności rozumianej jako swoboda subiektywnej interpretacji – ciągle spotykamy się ze wskazaniami, jak należy rozumieć to czy tamto. Ty możesz sobie pohalucynować, tyle że wtedy wszyscy na ciebie narzekają. Mnie abstrakcja też inspiruje do halucynowania. Myślisz, że będą na mnie narzekać?

A teraz pochylmy głowę przed geniuszami i spuśćmy wzrok na podłogę.

Podłoga jaka jest, każdy widzi

Spuszczenie wzroku pod nogi (których nie masz) zaprowadzi cię do wniosku, że podłoga w galerii Stefana Gierowskiego sama w sobie warta jest osobnej wystawy. Muszę tłumaczyć? Popatrz sam.
Pomysł, że podłoga może być przedmiotem artystycznej refleksji, pojawił się już parę lat temu, gdy w tej samej galerii zaprezentowano obraz będący wyciętym fragmentem autentycznej podłogi z tradycyjnego koreańskiego domu, zrobionej z woskowanego papieru. Bardzo mnie dziwiło, że nikt wtedy nie ujął w ramki kawałka podłogi w galerii. Cudze chwalicie, swego nie znacie, chciałoby się powiedzieć.